Stanisław Żółkiewski (1547-1620)

Urodzony: 1547 r.
Zmarł: 1620 r.
Żył: 73 lata
Kariera: 1588-1618 - hetman polny koronny
1618 - hetman wielki koronny


Kanclerz i hetman wielki koronny, jeden z najwybitniejszych wodzów w dziejach Rzeczypospolitej. Był bliskim współpracownikiem Jana Zamoyskiego.

W 1577 roku brał udział w wojnie z Gdańskiem, a następnie walczył w kampaniach Batorego z Moskwą (1579-81).
W roku 1588 w bitwie z Maksymilianem Habsburgiem pod Byczyną przyczynił się do zwycięstwa i został ciężko ranny.

Nagrodzony urzędem hetmana polnego koronnego, wspierał Zamoyskiego w zatargu ze Zborowskimi.
W latach 1596 i 1600 wyprawiał się z Zamoyskim na Mołdawię i Wołoszczyznę dla osadzenia przychylnych Rzeczypospolitej hospodarów.

Stłumił krwawo powstanie kozackie Nalewajki w 1596, choć sam opowiadał się za porozumieniem z Kozakami. Walczył ze Szwedami w Inflantach, pokonując ich w bitwie pod Rewlem w 1602 roku. Chronił kresy południowo-wschodnie przed najazdami Tatarów, których w 1606 roku pobił pod Udyczem.

Niechętny prohabsburskiej i absolutystycznej polityce Zygmunta III, opowiedział się jednak po stronie króla i rozbił rokoszan Mikołaja Zebrzydowskiego pod Guzowem w 1607 roku, a następnie starał się o zażegnanie wojny domowej.

Przeciwny popieraniu Dymitra Samozwańca i wojnie z Rosją, objął jednak dowództwo i w 1610 roku rozbił pod Kłuszynem trzykrotnie silniejsze wojska rosyjsko-szwedzkie. Następnie zajął Moskwę i wziął do niewoli cara Wasyla Szujskiego.
Nawiązując do planów Batorego, zawarł z bojarami rosyjskimi porozumienie o unii państw i uznaniu za cara królewicza Władysława.

Po odrzuceniu planów przez Zygmunta III zrezygnował z dowództwa na wschodzie i zajął się obroną granicy południowo-wschodniej. Chcąc uniknąć wojny z Turcją, sprzeciwiał się rabunkowym "chadzkom" Kozaków na tureckie włości i prywatnym wyprawom kresowych "królewiąt" na Mołdawię.

W 1617 roku powstrzymał najazd Turków i Tatarów i zawarł z nimi porozumienie pod Buszą.

W 1618 roku został hetmanem wielkim koronnym, rok później kanclerzem. W 1620 roku, usiłując uprzedzić wielki najazd turecko-tatarski, wyprawił się do Mołdawii, lecz w bitwie pod Cecorą nad Prutem poniósł porażkę.
Zmuszony do odwrotu, zginął bohatersko w stepach nad Dniestrem koło Mohylowa, chcąc "trupem swym zawalić drogę do Rzeczypospolitej". Jego głowę zawieziono sułtanowi tureckiemu jako trofeum.

Żółkiewski, raczej żołnierz niż polityk, był przykładem dobrego obywatela i wielkiego patrioty. Pozostawił pamiętnik będący wzorem staropolskiej prozy - "Początek i progres wojny moskiewskiej".